Czy hinduizm jest monoteistyczny?

Naukowcy, religioznawcy czy indolodzy opisują historię religii “obiektywnie” wg swojego punktu odniesienia. A jak wiadomo punkt widzenia zależy od punktu siedzenia.  Np wielu pierwszych indologów było powiązanych z misjonarzami chrześcijańskimi (albo z ideologia oświeceniową, materialistyczną) wiec ich zadaniem było “udowodnienie” zgodnie z tą filozofią, światopoglądem i religią, która wyznawali, że zastana na subkontynencie indyjskim religia jest “zmyślona” albo wręcz podobna do Biblii.

Chodziło przecież o zaszczepienie myśli judeochrześcijańskiej wśród tubylców a nie o poznanie i zrozumienie tej kultury i filozofii. Stąd do dzisiaj w środowisku akademickim pomimo dostępnej wiedzy na temat procesu w jakim się to działo, jako “jedyne słuszne” i akceptowalne powtarza się te pierwsze “ustalenia”. Podobnie wielu naukowców, jest ateistami, lub agnostykami, itd itp wiec taki prezentują punkt widzenia na Biblie. Ich punkt widzenia jest właśnie taki jaki maja …światopogląd. To tak samo jak na temat sztuki wypowiadają się krytycy sztuki, którzy w życiu pędzla w ręce nie mieli, wolę posłuchać na ten temat od malarza. Poważnie.

W religii chodzi o „społeczność z Bogiem” jak mawiają chrześcijanie, czy jak mówię ja „doświadczanie obecności Boga”, a nie o prowadzenie wojen w imię hasła: „moja religia jest lepsza (prawdziwsza) niż twoja” dlatego  mam prawo Cię zgnoić/zdeprecjonować/obrazić/pobić/zabić (niepotrzebne skreślić). To NIE jest religia. To walka o mamonę (tak w skrócie). Bliższe mi są teksty mistyków czy ascetów niż teologów. W religii chodzi wszak o Twoją/moja osobistą relacje z Bogiem, czyż nie?

Więc jak to jest z hinduizmem? Czy jest monoteizmem, henoteizmem, czy może politeizmem?

Najpierw zdefiniujmy termin monoteizm i henoteizm.

Monoteizm:(posłużę się wikipedią)

“Monoteizm (stgr. μόνος monos – „jedyny” + θεός theos – „bóg”; jedynobóstwo) – wiara w istnienie jedynego Boga i w przeciwieństwie do henoteizmu wykluczająca istnienie jakichkolwiek innych istot boskich. Przeciwieństwem monoteizmu jest politeizm (bądź ateizm). Monoteiści zazwyczaj przypisują Bogu cechy doskonałości takie jak omnipotencja, omniscjencja, omniprezencja i najwyższą dobroć w rozumieniu etycznym.

Wyznaniami monoteistycznymi są trzy religie określane jako abrahamiczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam, a także nowe religie powstałe na ich gruncie, takie jak sikhizm, rastafari, babizm i bahaizm. Idea jedynego Boga znana jest też w zaratusztrianizmie (Ahura Mazda) i w większości odłamów hinduizmu (Brahman, Iśwara).”

Henoteizm:

“Henoteizm (z gr. εἷς heis, dopełniacz ἑνός henos – “jeden”, θεός theos – “bóg”) – forma przejściowa religii pomiędzy politeizmem a monoteizmem. W henoteizmie uznaje się wielkość wielu bogów przy jednoczesnym wywyższeniu jednego bóstwa (najczęściej jest to stojący na czele panteonu bóg). W odróżnieniu od monoteizmu pomniejsze bóstwa mogą być uznawane za hipostazy najwyższego, ale nie stanowią z nim jedności.”

Monoteizm hinduistyczny:

“Większość praktykujących hinduistów wierzy w Boga zwanego najczęściej Brahmanem lub Iśwarą.

Sformułowania monoteistyczne pojawiają się już w Wedach (w tym w najstarszej Wedzie – w Rygwedzie oraz w późniejszych tekstach wedyjskich – np. w Upaniszadach) – istnieje tam, obok antropomorficznych dewów porównywanych czasem z bóstwami greckimi czy germańskimi, doktryna jedynego bezpostaciowego Boga zwanego Brahmanem. Monoteizm hinduistyczny był już silnie rozwinięty w okresie Mahabharaty i tam potwierdzony. Powszechny w hinduizmie był pogląd, że Boga można czcić pod dowolną postacią (Sagun Brahman), która jest tylko symbolem bezpostaciowego Boga (Nirgun Brahman) – wierzenie to znajduje potwierdzenie w Bhagawadgicie.

Później gdy ukształtowały się śiwaizm i wisznuizm, członkowie tych sampradaja uważali czczone przez nich bóstwo za Iśwara, a pozostała albo za bóstwa niższe lub tylko za emanację Boga jedynego i nie przywiązywali do nich wagi. Dla wisznuitów Bogiem jedynym jest Wisznu, a dla śiwaitów Śiwa. Śaktowie natomiast czcili i czczą w ten sposób Dewi i różne jej postacie.

Ściśle monoteistyczne koncepcje hinduistyczne stworzyli też przedstawiciele szkół filozofii indyjskiej także w okresie klasycznym (zwł. wedanta, jednak nie wszyscy np. niektórzy uczeni sankhji byli ateistami).

Jedyność Boga jest też charakterystyczna dla współczesnego hinduizmu i filozofii indyjskiej w okresie poklasycznym.”

 

 

Mój komentarz:

Henoteizm wg powyższej definicji akceptuje wielość bogów, uznając jednego z nich jako dominującego ( jak np Zeus w panteonie greckim) W hinduizmie, mamy natomiast Jednego Transcendentalnego Boga (Iśwara, Brahman, czasem Bhagawan). Potoczne określenie politeizm (wielobóstwo) bierze się z błędu w którym przyjmuje się, że wszyscy indyjscy bogowie (z małej litery) są Bogami ( z dużej litery). Indra, czy Brahma (nie mylić z Brahmanem) to nie są bogowie lecz „wyższe istoty” mające wyższe od człowieka moce, cechy czy przymioty. Żyją długo lecz również są śmiertelni. Ci bogowie są takimi samymi duszami jak człowiek. Można powiedzieć, że to są „stanowiska” we wszechświecie. Bóg wiatru (Waju) jest od wiatru, Indra od nieba, Saraswati od nauki itd. I tak jak polityk pełniący rolę ministra może zostać wymieniony na innego, tak i to dzieje się z tymi bogami. Określanymi w sanskrycie słowem deva. Natomiast istnieje inna Osoba której nie można „wymienić”:

Wszystko w Świecie rodzi się i umiera, nawet ten kto żyje długo.

Dla tego, kto się narodził, śmierć jest pewna, a dla tego, kto umarł, nieuniknione są narodziny. Bhagawadgita 2.27

Wszystkie planety w materialnym świecie, od najwyższej do najniższej, są miejscami niedoli, powtarzających się narodzin i śmierci. Bhagawadgita 8.16

Według ludzkich obliczeń, tysiąc epok wziętych razem składa się na jeden dzień Brahmy. Równie długo trwa jego noc. Według ludzkich obliczeń, tysiąc epok wziętych razem składa się na jeden dzień Brahmy. Równie długo trwa jego noc. Bhagawadgita 8.17

Istnieje świat transcendentalny względem materialnego i nietrwałego:

Jednak istnieje jeszcze inna niezamanifestowana natura – wieczna i transcendentalna w stosunku do tej zamanifestowanej i niezamanifestowanej materii. Jest ona najwyższą i nigdy nie ulega unicestwieniu. Kiedy wszystko w tym świecie ulega zagładzie, ta część pozostaje niezmienną. Bhagawadgita 8.20

Kto przybywa do Mojej siedziby, o synu Kunti, ten nigdy już nie rodzi się ponownie. Bhagawadgita 8.16

Iśwara (Bóg) jest ponad światem doczesnym:

Wiedz, że Ja jestem początkiem i końcem wszystkiego, co materialne i duchowe w tym świecie. Bhagawadgita 7.6

Cały świat omamiony trzema siłami natury materialnej: dobrocią, pasją i ignorancją, nie zna Mnie, który – niewyczerpanym będąc – jestem ponad tymi siłami. Bhagawadgita 7.13

 Iśwara (Bóg) jest Najwyższym celem

O zdobywco bogactw, nie masz prawdy wyższej ode Mnie. Wszystko spoczywa na Mnie, tak jak perły nanizane na nić spoczywają na niej. Bhagawadgita 7.7

Najwyższy Osobowy Bóg, który przewyższa wszystko, osiągalny jest przez czyste oddanie. Mimo iż zawsze obecny w Swojej siedzibie, jest wszech przenikający i wszystko usytuowane jest w Nim. Bhagawadgita 8.22

Świat jest stworzony z Boga i jest od Niego zależny.

Wiedz, że wszystkie stany istnienia, czy to będące w dobroci, pasji czy też ignorancji – z Mojej manifestują się energii. W pewnym sensie jestem więc wszystkim, a jednak jestem niezależny i siły natury materialnej nie mają na Mnie wpływu, lecz – wprost przeciwnie – spoczywaj one we Mnie. Bhagawadgita 7.12

Ta materialna natura – będąc jedną z Moich energii – działa pod Moją kontrolą, o synu Kunti, i ona to stwarza wszelkie ruchome i nieruchome istnienie. Według jej praw ta manifestacja jest tworzona i unicestwiana raz za razem. Bhagawadgita 9.10

ale Bóg jest obecny w stworzeniu

W Swojej niezamanifestowanej formie, przenikam cały wszechświat. Wszystkie istoty są we Mnie, lecz Ja nie jestem w nich. Bhagawadgita 9.4

A jednak wszystko, co jest stworzone, nie spoczywa we Mnie. Spójrz na Moją mistyczną wspaniałość! Chociaż Ja utrzymuję i żywię wszystkie żywe istoty, i chociaż jestem wszędzie, to jednak nie jestem częścią tej manifestacji kosmicznej, gdyż Ja Sam jestem źródłem stworzenia. Bhagawadgita 9.5

Zarówno duch, jak i materia są we Mnie. Bhagawadgita 9.19

Więc można powiedzieć, za pewnymi indologami (Karl C.F. Krause 1781-1832), że jest to „panenteistyczny monoteizm”

(wiki: „Panenteizm (gr. pán en theós – wszystko w bogu) – pogląd religijno-filozoficzny, który wyznaje połączenie teizmu z panteizmem. W teizmie Bóg zachowuje osobową odrębność od świata, zaś w panteizmie immanentnie istnieje w świecie. Aby połączyć ze sobą te dwa poglądy panenteiści wskazują na element łączący obie tezy: Bóg zawiera w sobie cały świat, ale świat go nie wyczerpuje.”)

w odróżnieniu od „antropologicznego monoteizmu” obecnego w religiach abrahamowych (Bóg podobny do człowieka w swoich emocjach, ocenach, oczekiwaniach, celach, motywacjach itd itp)

„Bóg, Najwyższa Osoba, jest doskonały i pełny sam w sobie. Jako że jest całkowicie doskonały, wszelkie Jego emanacje, takie jak ten zjawiskowy świat, są idealnie wyposażonymi, doskonałymi pełniami. Cokolwiek powstaje z Doskonalej Pełni, samo też jest pełne. Bóg jest Doskonałą Pełnią, dlatego – chociaż emanuje z Niego tyle doskonałych pełni – pozostaje On w doskonałej równowadze.”  

Iszopaniszad inwokacja

 

Dharma wedyjska naucza, że Bóg jest źródłem materialnej (i duchowej) rzeczywistości, jednocześnie jest oddzielony od swego stworzenia, jest jednocześnie wszechmocny, wszechwiedzący, wszechdobry, i całkowicie niezależny. Jest cały czas obecny w swoim stworzeniu (w tym co stworzył), jednocześnie w materialnej i duchowej jego części. Nie istnieje miejsce gdzie by Go nie było i gdzie nie można by było doświadczyć Jego obecności.

Dlatego dla osoby podążającej naukami Dharmy świat materialny nigdy nie jest „zły”. Nigdy nie jesteśmy oddzieleni od naszego Źródła. Bóg jest w nas, a my jesteśmy w Bogu. W wyniki tymczasowej iluzji doświadczamy oddzielenia (co w chrześcijaństwie zwie się wpływem szatana), co wynika z naszej fałszywej tożsamości (ahankara).

Bóg (Brahman) jest niewyczerpanym źródłem wszystkich pozytywnych cech w stopniu maksymalnym (nitya-kalyana-gunaih). Cokolwiek jest dobre, zdrowe, pozytywne ma swoje źródło w Nim. I są to cechy Najwyższej Osoby Boga (purna-purusha). Bóg jest pełen piękna, mądrości, światła, bogactwa, rzeczywistości, mocy, szczęścia, radości, wieczności, czystości, prawdy itd itp.

Bóg jest czystą świadomością. (Jaźnią Najwyższą).

Przykłady z Puran ilustrujące wyższość Jednego Osobowego Boga nad bogami: Mit o podniesieniu wzgórza Gowardhana (oszukanie Indry boga nieba), Mit o kradzieży chłopców pasterzy i cieląt przez Brahmę (oszukanie Brahmy, stwórcy wszechświata). Ukazanie formy kosmicznej w Bhagawadgicie i w micie o jedzeniu błota przez Krysznę (nikt inny nie pokazuje takich form w całej mitologii Indii).

Hari Om Tat Sat
Kryszna Kirtan

przypisy:

• Sri Dharma Pravartaka Acharya „Sanatana Dharma – The Eternal Natural Way”
• A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupad „Bhagawadgita Taka jaka jest„

 

(wyświetleń: 3840)